Piše: Maja RUČEVIĆ

Još samo jedan od, po svemu sudeći, teško rješivih, ali izuzetno opasnih problema u našoj državi predstavlja broj tragedija sa smrtnim ishodom u saobraćaju na godišnjem nivou.

Jedna od gorućih tema u BiH je problem brze vožnje u saobraćaju, tj. kako se njene posljedice zakonski kvalificiraju, kakvu kaznu za sobom nose i ima li ikakve prevencije. DEPO portal je po pitanju prevencije već potražio odgovore u prethodnom prilogu gdje je pojašnjeno šta je sve država BiH trebala uraditi, a nije, a ovaj put smo odlučili saznati detaljnije o zakonskim peripetijama...

Naime, do sada je zakonom bilo predviđeno da počinilac bude kažnjen zatvorom do tri godine ako ovo djelo učini iz nehata, a novi prijedlog je da se ta kazna povisi na pet do deset godina zatvora za učesnike u saobraćaju koji se ne pridržavaju saobraćajnih propisa, čime ugrožavaju život ljudi i imovinu, izazivajući štetu veću od 5.000 KM. Nameće se pitanje: Kako zakonski kvalifikovati ovakva krivična djela i da li je lice koje svjesno sjeda u vozilo i vozi suludom brzinom - spremno na ubistvo s predumišljajem?! 

 
Odgovor smo potražili kod Muhameda Budimlića, profesora Fakulteta za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije i bivšeg ministra unutrašnjih poslova Sarajevskog kantona. 

KAKO KVALIFIKOVATI DJELO: UBISTVO - DA ILI NE?

- Radi se o najozbiljnijim pojavama koje izazivaju teške štetne posljedice u našoj zajednici već godinama, te držim da se mnogo veća pažnja mora posvetiti kako zakonskom definisanju tako i efektivnoj provedbi zakona, smatra sagovornik DEPO Portala i nastavlja:

- Ova djela ne mogu se kvalifikovati kao ubistva, ali bi reakcija društva morala biti takva da pogađaju počinioce u mjeri kao da su počinili i ta najteža djela protiv života i tijela. Ovdje prije svega mislim da bi propisane i izrečene sankcije morale biti takve da na minimum svedu šansu da ove osobe ponove ova djela. Nažalost, protivpravnim ponašanjima u javnom saobraćaju uzrokuje se najviše nasilnih smrti i tjelesnih povreda ljudi u našoj zemlji, daleko više od ostalih krivičnih djela. Ipak, to političkim, policijskim i pravosudnim elitama (mislim na članove zakonodavne i izvršne vlasti, članove Visokog sudskog i tužilačkog savjeta i nezavisnih policijskih odbora, te najviših rukovodilaca u policijskim institucijama, tužilaštvima i sudovima) očigledno nije dovoljno za ozbiljnije bavljenje ovom izuzetno štetnom i pogubnom društvenom pojavom, ističe Budimlić.

BUDIMLIĆ: PROBLEM TEBA POSMATRATI KROZ DVIJE DIMENZIJE 1. Razmatrati adekvatnost zakonskog okvira u kontekstu da li su i na koji način propisane sve pojave kojima se ugrožavaju učesnici u javnom saobraćaju te da li su propisane adekvatne krivične sankcije, kako po vrsti tako i po mjeri u kojima se mogu izricati. 2.  Druga dimenzija se odnosi na primjenu zakona i tu odgovornost treba posmatrati kroz nadležnosti svih institucija odgovornih za represivno djelovanje, dakle policijske institucije (prije svega kantonalne jer je nadležnost za ova krivična djela na kantonalnim policijama) moraju se posmatrati kroz aktivnosti koje (ne)poduzimaju na registraciji ovih pojava (da li registruju najozbiljnije pojave te da li sve registrovane pojave proslijeđuju u dalje faze krivičnog postupka) te kvalitetu izvještaja koje podnose nadležnim tužilaštvima. Ovo je i najosjetljivija faza te da brojni počinioci krivičnih djela iz oblasti bezbjednosti javnog saobraćaja ne ostanu prijavljeni ukoliko ne nastupi povreda ili smrt lica i pored toga što su obilježja djela ispunjena (prekoračenje brzine, vožnja pod uticajem droga ili alkohola, bezobzirno i bahato ponašanje u saobraćaju itd.). U pogledu na tužilaštva, neophodno je analizariti koliko se optužnica u ovoj oblasti ne potvrdi odnosno koliko se počinilaca oslobodi ili osudi blagim krivičnim sankcijama. Tu se posebno misli na  broj izrečenih uslovnih osuda i sudskih opomena ili novčanih kazni ili kazni zatvora u nižim mjerama, kao i izrečenim mjerama bezbjednosti, te koji faktori koji faktori doprinose na ovakva okončanja postupaka. Kada su u pitanju sudovi, onda treba analizirati obrazloženja presuda, posebno oslobađajućih ili osuđujućih koje imaju u odnosu na počinjeno djelo nesrazmjerno blage izrečene krivične sankcije.

Također, on naglašava da jedan od bitnih faktora koji utiče kako na zakonodavne tako i na instance provedbe zakona, jesu „moćni“ pojedinci koji u cilju zaštite sebe, srodnika ili prijatelja različitim manipulacijama onemogućavaju promjene ili efektivnije djelovanje u ovoj oblasti. To se odnosi na  uticaj na parlamentarne zastupnike ili čak rukovodstva političkih stranaka u pravcu neusvajanja izmjena zakona ili utiču na nadležne i ovlaštene osobe za provedbu prekršajnih i krivičnopravnih propisa u slučajevima pojedinačnih postupaka koji se zataškavaju ili okončavaju sramotno blagim prekršajnim ili krivičnim sankcijama.  

Zanimalo nas je i koje se tačno izmjene moraju dogoditi u zakonskom smislu ne bi li se situacija u saobraćaju konačno vidljivo poboljšala te je li policijska ophodnja uz popratnu naplatu pojačanih novčanih kazni zaista dovoljna da zaustavi brojna lica koja sjedaju za volan i sumanuto brzo voze? 

- Materijalnopravni propisi bi se trebali izmijeniti u dijelu koji se odnosi na definicije kažnjivih ponašanja, mišljenja je Budimlić te pojašnjava:

- Tako, s jedne strane treba definisati i propisati ponašanja koja se pojavljuju u praksi, a kojih nema u zakonima (npr. bezobzirna vožnja u naseljenim mjestima i najfrekventnijim gradskim saobraćajnicama ili pješačkim zonama, utrke u naseljenim mjestima, magistralnim pravcima ili autoputevima i sl.), te s druge strane neka ponašanja koja su definisana kao prekršaji trebalo bi inkriminisati odnosno propisati ih kao krivična djela (npr. neki od prekršaja navedenih u Zakonu o osnovama sigurnosti saobraćaja na putevima u Bosni i Hercegovini kao što su vožnja pod uticajem alkohola ili droga, vožnja koja je veća od dozvoljene brzine za 30 km/h ili više, preticanja na nedozvoljenim mjestima, prolazak kroz crveno svjetlo brzinom većom od dozvoljene i sl.).

ZAŠTO BI OSOBA KOJA SKRIVI SMRT IMALA PREČE PRAVO OD PRAVA NA ŽIVOT NEVINOG ČOVJEKA?!

- Posebno važno bi bilo izmijeniti odredbe o krivičnim sankcijama za neka od postojećih, ali i za nova propisana ponašanja koja se odnose na novčanu kaznu, ali primarno na mjeru bezbjednosti „Zabrana upravljanja motornim vozilom“, koja je propisana krivičnim zakonima entiteta, odnosno Brčko Distrikta Bosne i Hercegovine, navodi Budimlić.

- Podsjećanja radi, opšti maksimum ove sankcije je propisan do pet godina trajanja oduzimanja dozvole. Naime, smatram da za najteža krivična djela iz ove oblasti, u kojima se ostvari posljedica smrt lica ili teška tjelesna povreda lica, ova mjera bi se morala propisati na način da postoji mogućnost izricanja sa mnogo dužim trajanjem, odnosno za najteže oblike i doživotno oduzimanje dozvole. Zašto bi osoba koja skrivi smrt ili uzrokuje invalidnost druge osobe, imala preče pravo da upravlja motornim vozilom nakon skrivljene nesreće od prava na život ili tjelesni integritet bilo kojeg nevinog učesnika u saobraćaju, pita se sagovornik DEPO portala.

On smatra da bismo ovakvim zakonskim rješenjem "zasigurno ostvarili daleko značajnije efekte i generalne, ali posebno specijalne prevencije koje su temeljni postulati krivičnog zakonodavstva".

- Smatram da bi i oštećeni i porodice žrtava ovakvim izrečenim sankcijama prema počiniocima osjećali daleko veću satisfakciju nego sadašnjim blagim zatvorskim ili novčanim kaznama, a posebno blago izrečenim mjerama oduzimanja odzvole upravljanja motornim vozilom na nekoliko godina, iako su te osobe skrivile smrt jedne ili više osobe. Pored ove mjere bezbjednosti, neophodno bi u postupcima bilo insistirati na mjeri bezbjednosti „Oduzimanja predmeta“ na trajnoj osnovi. U odnosu na ovu mjeru, smatram da bi svrsishodno bilo dopuniti odredbu da će se predmet koji je korišten za izvršenje krivičnog djela (motorno vozilo) oduzeti iako nije u vlasništvu počinioca, jer bi se na taj način podigla odgovornost osoba koje svoja vozila ustupaju drugim osobama za koje trebaju znati da li su u stanju počiniti ova teška krivična djela, zaključuje profesor Budimlić.

Situacija je, sudeći po svim problemima koje imamo, i više nego jasna: zakonske izmjene u ovoj oblasti prijeko su nam potrebne. To možda i 'najslikovitije' ilustruje podatak koji Budimlić iznosi na kraju, tj. činjenica da u Evropi već dugo prednjačimo po stopi smrtnosti u javnom saobraćaju. Nažalost!

(DEPO PORTAL, BLIN MAGAZIN)