Piše: Saša Buljević

Kulturno- istorijski pristup

Kulturno- istorijski pristup predstavlja  arheološku teoriju po kojoj se etničke zajednice razlikuju prema materjalnim ostacima. Što bi značilo da svaka kultura ima sasvim drugi oblik materijalnih ostataka (oblici posuda, alatkih...) i da to samo po sebi obilježava njihov etnicitet.  Samim tim etničke grupe su kulturno udaljene i svaka ima svoj razvojni put. Kulturno-istoriski pristup je oštro kritikovao evolucijski model razvoja kultura pod uticajem sve više rastućeg rasizma i nacionalizma. Kulturne promjene su objašnjavane migracijama drugih kultura a nezavisan razvoj pojedenih kultura je kategorično odbacivan.

Procesualni pristup

Početkom druge polovice 20. vijeka javlja se novi pravac u sklopu arheologije mahom začet od strane mlađih arheologa iz  SAD-a, Skandinavije i Velike Britanije. Predstavnici ovog novog pokreta kojeg su nazvali „New Archeaology“(Nova Arehologija) nisu bili zadovoljni postojećim kulturno-istorijskim pristupom „stare škole“ koji je podrazumjevao detaljno opisivanje iskopanih predmeta bez dublje analize društava u sklopu kog su ti predmeti nastali. Za razliku od kulturno-istorijskog pristupa evolucijski model je srce procesualizma. Taj model podrazumjeva razvoj svih društvenih zajednica po sličnom modelu. S obzirom da sve društvene zajednice imaju sličan razvoj procesualisti su smatrali kako se pomnom analizom materijalnih ostataka i unosom varijabli može  predvidjeti razvoj bilo koje kulture. Za razliku od kulturno-istorijskog pristupa koji je negirao nezavisne promjene unutar pojedine kulture procesualisti su razvili niz modela po kojima je okruženje igralo bitnu ulogu u razvoju materijalne kulture.

Lewis Binford je otišao i korak dalje. Da bi dokazao da je na promjenu oblika kamenodobnih alatki iz Francuske okruženje imalo presudnu ulogu, jedno vrijeme živio je na Aljasci sa Numnitima. Kulturni razvoj i okruženje Numnita je bilo slično uslovima života kamenodobnih ljudi u Francuskoj.

Iako je procesualna arheologija doprinijela teoriskom razvoju arheologije ona je takođe degradirala arheologiju kao subdisciplinu antropologije, dok je u Evropi arheologija bila bliža istoriji.

Procesulizam je bio kritikikovan čim se pojavio, inicirajući pokret koji će biti nazvan postprocesualizam. Glavne kritike od strane postprocesualista su se odnosile na manjak ljudskog uticaja u teorijama evoluciskog razvoja, homostatičnog pogleda na ljudske kulture, sa kulturnom promjenom koju inicira  samo vanjski stimulans, ne uzimanje u obzir faktora kao što su pol, etnicitet, identitet, društvene veze...

VEZANI TEKSTOVI:  POGLED IZ ARHEOLOŠKOG UGLA: Arheologija je rođena

                                POGLED IZ ARHEOLOŠKOG UGLA: Šta je arheologija?

(BLIN MAGAZIN)