Visoki predstavnik Christian Schmidt uputio je, uoči sjednice NSRS-sa, na čijem dnevnom redu je bila Deklaracija o zaštiti nacionalnih i političkih prava i zajedničkoj budućnosti srpskog naroda”, uputio je pismo predsjedniku entitetskog parlamenta Nenadu Stevandiću u kojem je jasno poručio da Deklaracija sadrži nekoliko problematičnih zaključaka koju su u direktnoj suprotnosti sa Dejtonskim sporazumom.

Pismo objavljujemo u cijelosti: 

- Obraćam Vam se uoči sjednice Narodne skupštine Republike Srpske koja, kako sam obaviješten, treba da bude održana počevši od 02. jula. Tokom ove sjednice, na dnevnom redu Narodne skupštine za razmatranje i glasanje naći će se “Deklaracija o zaštiti nacionalnih i političkih prava i zajedničkoj budućnosti srpskog naroda” (Deklaracija), koja je proglašena 8. juna 2024. godine.

To me je ponukalo da Vam se obratim kao predsjedniku Narodne skupštine Republike Srpske te da, nakon što sam pročitao Deklaraciju, skrenem pažnju Vama i narodnim poslanicima u Narodnoj skupštini na pravnu situaciju i ustavni položaj Republike Srpske kao entiteta države Bosne i Hercegovine i na njene nadležnosti. 

Republika Srpska je sastavni dio Bosne i Hercegovine i zaštićena je Opštim okvirnim sporazumom za mir i njegovim Aneksom 4, tj. Ustavom BiH. Ustavom Republike Srpske, Republika Srpska se definiše kao multietnički entitet tri konstitutivna naroda, Srba, Bošnjaka i Hrvata, i Ostalih, uz izričitu klauzulu kojom se zabranjuje diskriminacija usmjerena protiv bilo koga. Republika Srpska duguje poštovanje svim svojim građanima. Postoji stalna obaveza da se to ispoštuje.

Iako se članom 4. Ustava Republike Srpske predviđaju posebni odnosi sa Republikom Srbijom, ovo pravo je uslovljeno okvirom utvrđenim u Ustavu BiH (član III/2).

Shodno tome, kulturni i etnički identitet Srba moraju poštovati svi, baš kao što kulturni i etnički identitet Bošnjaka i Hrvata i Ostalih takođe moraju poštovati svi.

Na osnovu onoga što možemo pročitati, Deklaracija sadrži nekoliko problematičnih zaključaka koji su u direktnoj suprotnosti s odredbama Opšteg okvirnog sporazuma za mir i njegovim aneksima, naročito Aneksom 4 i Aneksom 10.

Kao što sam već na samom početku naglasio, prema ustavnom okviru BiH, Republika Srpska je multietnički entitet u kojem su tri konstitutivna naroda (i Ostali) ravnopravni, a njeni organi vlasti ne predstavljaju isključivo srpski narod. Deklaracijom se ovaj ustavni princip ne priznaje. Ovaj princip je takođe ugrađen i u Ustav Republike Srpske u njegovom članu 1. Pored toga, entiteti nemaju pravo na secesiju.

Dopustite mi da pojasnim da Republika Srpska nije ni potpisnica Opšteg okvirnog sporazuma za mir niti raspolaže pravom da uvodi jednostrana tumačenja tog sporazuma i njegovih aneksa. Članstvo u Evropskoj uniji je krajnji cilj države Bosne i Hercegovine, koji postaje sve konkretniji nakon istorijske odluke Evropskog savjeta od 21. marta ove godine. Nije slučaj da su entiteti pozvani da u tom pogledu zasebno nastupaju, nego su entiteti zapravo sastavni dio države BiH. Svako drugo tumačenje bi dovelo do značajne uznemirenosti na strani međunarodne zajednice, a posebno kod evropskih država. 

Formulacije sadržane u zaključcima 18. do 25. ukazuju na jednostrano tumačenje Aneksa 4 i Aneksa 10 Opšteg okvirnog sporazuma za mir koje nije u skladu ni sa njegovim odredbama niti s tumačenjem koje su dale institucije nadležne za njegovu primjenu i sprovođenje. To uključuje i visokog predstavnika, koji je prema Aneksu 10 Dejtonskog sporazuma konačni autoritet u pogledu tumačenja Sporazuma o civilnoj implementaciji mirovnog ugovora, ali i Ustavni sud, koji je donio odluke u vezi s većinom pitanja koja se smatraju kršenjima Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Deklaraciji.

U svom kominikeu od 20. juna, Upravni odbor Savjeta za implementaciju mira je pojasnio da, iako Republika Srpska nije potpisnica Opšteg okvirnog sporazuma za mir, “Strane u Sporazumu obvezale su se da će u potpunosti poštovati suverenu jednakost, teritorijalni integritet i političku nezavisnost Bosne i Hercegovine i da će u potpunosti poštovati i promovisati ispunjavanje obveza preuzetih aneksima Opšteg okvirnog sporazuma za mir, uključujući i njen Ustav”.

Zaključak 29, kojim se priznaje da Sretenje, tj. 15. februar, treba da bude i Dan državnosti Republike Srbije i Dan državnosti Republike Srpske, takođe je problematičan. Bez upuštanja u detalje, moram naglasiti da Dan entiteta nije Dan državnosti.

Ustavni sud BiH je u prošlosti jasno presudio da određivanje takvog dana na način koji predstavlja istorijsko naslijeđe, tradiciju i običaje isključivo srpskog naroda dovodi do stavljanja pripadnika srpskog naroda u privilegovan položaj u poređenju s Bošnjacima i Hrvatima, Ostalima i građanima Republike Srpske, i da je protivustavan. Dan proslave u čast Republike Srpske mora se odnositi na sve njene građane. Pored toga, trebao bi postojati konstruktivan način za proslavu kulturnog i etničkog identiteta svakog naroda ili etničke, kulturne ili vjerske grupe.

S obzirom na problematične elemente Deklaracije, njeno usvajanje od strane entitetskog parlamenta Republike Srpske predstavljalo bi zvaničan čin koji bi doveo u pitanje obaveze i odgovornosti Republike Srpske prema Opštem okvirnom sporazumu za mir.

Dozvolite mi da ponovim da mirovni sporazum ne samo da štiti suverenitet, teritorijalni integritet i unutrašnju administrativnu strukturu BiH, nego i samo postojanje Republike Srpske. Upravni odbor Savjeta za implementaciju mira bio je vrlo jasan po ovom pitanju kada je u svom posljednjem kominikeu od 20. juna izjavio da: 

Suverenitet pripada Bosni i Hercegovini kao jedinstvenoj državi, čiji je teritorijalni integritet zagarantovan Opštim okvirnim sporazumom za mir. Entiteti unutar Bosne i Hercegovine nisu države, oni postoje isključivo na osnovu Ustava BiH i nemaju nikakav sopstveni suverenitet. Stoga, UO PIC-a poziva vladajuću koaliciju u RS da obustavi sve aktivnosti koje podrivaju državu, njene organe vlasti i njen multietnički karakter. UO PIC-a ponavlja da međunarodna zajednica zadržava neophodne instrumente za osiguranje poštivanja Opšteg okvirnog sporazuma za mir.

Pozivam organe vlasti Republike Srpske da iskoriste prilike koje pruža proces integracije u EU kako bi ostvarili napredak, unaprijedili ekonomski razvoj, podigli životni standard i ubrzali i proširili reforme za dobrobit građana Republike Srpske, umjesto da nastavljaju s politikom koja za cilj ima podrivanje temelja Dejtonskog mirovnog sporazuma. Želio bih međutim da budem jasan da je sastavni dio mog mandata da se suprotstavim svakoj prijetnji po suverenitet i teritorijalni integritet države, kao i svakom pokušaju podrivanja ustavnog i pravnog poretka BiH i njenog institucionalnog okvira, stabilnosti i funkcionalnosti. Stoga, u slučaju zakonodavnih akata koji proizlaze iz ove Deklaracije, neću oklijevati da o tome izvijestim Upravni odbor Savjeta za implementaciju mira i da preduzmem odgovarajuće i odlučne mjere u skladu s mojim mandatom. 

Na kraju, takođe pozivam organe vlasti Republike Srpske da se pomire s prošlošću i promovišu pomirenje, koje predstavlja ključnu komponentu održivog mira utemeljenog na Dejtonskom mirovnom sporazumu, kao i oličenje principa i vrijednosti Evropske unije.

Evropska unija je od svog osnivanja bila i ostala projekat mira i pomirenja kojim se promoviše princip “jedinstva u različitosti”. To nije projekat segregacije i namjernog pogrešnog tumačenja. Stoga vas podstičem da to imate na umu kako biste izbjegli beskorisne i problematične komplikacije, stoji u pismu koje potpisuje Christian Schmidt. 

(Oslobođenje/DEPO PORTAL/af)