Izvor: Penbih.ba
Piše: Jasmin Agić (autor je pisac, kritičar i član P.E.N. Centra BiH)

U kinematografiji koja je odavno svedena na incidente pojava filma "Praznik praznine", reditelja Jasmina Durakovića, značajan je iz više razloga, a onaj naočitiji je što je riječ o „žanrovskom filmu“. Naravno, ovakva atribucija ne smije zavesti da se pomisli kako je riječ o filmu ograničenih poetičkih vrijednosti već samo da je reditelj odabrao jedan poznat filmski format kao oblik svog filmskog izražavanja. Forma filmske kriminalističke priče slijedi fabularne zakonitosti koje su, u pravilu, svedene na jednu jasnu i nedvosmislenu narativnu shemu i upravo činjenica da se efekti napetosti, iznenađenja i preokreta uspijevaju realizirati u formi, gdje je postupak pripovijedanja unaprijed zadan, pokazuju redateljovo autorsko umijeće.

"Praznik praznine" je kriminalistički film, formalno i sadržajno, ali na drugostepenoj razini semiotičkog značenja to je, isto tako, film koji se bavi temama društvene svakodnevnice u onom najneposrednijem smislu. Lotmanova lingvistika posebno je pogodna za semiotičku analizu filma, jer tri razine značenja u "Prazniku praznine" stvaraju jednu kompleksnu panoramu smisla u kojoj se tri sistema filmskog jezika isprepliću u organsku semiotičku cjelinu. Kriminalistička priča onaj je najneposredniji semantički okvir, forma u kojoj je filmska priča realizirana i u kojoj se sistematski slijede zakonitosti žanra, što znači da tokom trajanja filmske radnje gledalac mora pratiti razrješenje centralnog filmskog problema.

Razrješenje misterija podudarno je sa klimaksom filmske priče i konačnim raspletom čime je efekat fabularne koherentnosti ostao čvrsto usađen u unutrašnju logiku filmske pripovijesti

Taj problem je potraga za počiniocem niza nerazjašnjenih ubistava, koji, slijedstveno zakonitostima žanra, i biva razriješen na temporalno i semantički najsnažnijem mjestu – na samom kraju filma. Dakle, razrješenje misterija podudarno je sa klimaksom filmske priče i konačnim raspletom čime je efekat fabularne koherentnosti ostao čvrsto usađen u unutrašnju logiku filmske pripovijesti.

Kada krene u potragu za davno posuđenim knjigama glavni protagonist filma Sado, kojega tumači bosanskohercegovački glumac Senad Bašić, počinje otkrivati stvari koje prevazilaze njegova početna znanja o zbivnjaima filmske priče. Napetost koja se tokom cijeloga filma stvara između Sadinog znanja i očekivnja publike da se razriješi misterij zagonetnih ubistava počiva na jednom od nekoliko temeljnih pravila u komponovanju kriminalisitčke pripovijesti. Gledište glavnog protagonista i svijest gledaoca su poravnane i između njih ne postoji nesuglasje u posjedovanju informacija, što je postupak koji je reditelju Jasminu Durakoviću omogućio da u velikom dijelu filma oči i logika glavnog protagonista budu poistovjećene sa perspektivom gledaoca.

Kada krene u potragu za davno posuđenim knjigama glavni protagonist filma Sado, kojega tumači bosanskohercegovački glumac Senad Bašić, počinje otkrivati stvari koje prevazilaze njegova početna znanja o zbivanjima filmske priče

Takav pristup razrješavanju kriminalističkog misterija omogućava da se svaka reakcija glavnog protagoniste Sade, na zbivanja filmske priče, tumači kao autentična i nepatvorena i da u interpretacijskoj ravni bude izjednačena sa znanjima gledaoca. Pojednostavljeno rečeno, sve ono što je nepoznato Sadi, nepoznato je i gledaocu, a u proširenoj interpretacijskoj razini i sve ono što njega plaši, čudi, zbunjuje i intrigira trebalo bi da proizvede ekvivalentan osjećaj u svijesti gledaoca. Shodno tome, kada se na kraju filmske priče otkriju počinioc ubistava i njegovi motivi to je znanje koje simultano dobijaju Sado i svijest gledaoca, a filmska priča se završava logikom istovremenosti.

Dok traje potraga za počiniocem ubistava gledalac je prinuđen da postavlja neka druga epistemološki jednako važna pitanja, ona koja možda neće razotkriti identitet ubice, ali će opasno zadrijeti u svhovitost društvenosti i socijalnog konteksta u kojem glavni protagonist egzistira. 

Kada otkrije identitet ubice, koji ga, doslovce, prati u stopu i tokom trajanja filmske fabule čini jednim od osumnjičenika, Sado istovremeno otkriva istinu o trajnosti i poroznosti vlastitog identiteta

Filmska priča počinje jednim samo naizgled efemernim događajem iz Sadinog života, tačkom koja će, ispostaviće se, postati ontološka prekratnica u njegovom životu, jer kada počne sabirati davno posuđene knjige, od ljudi s kojima je nekada drugovao, Sado kreće u još jednu, možda i potragu važniju od one za imenom ubice. On kreće u potragu za svojim davno izgubljenim identitetom i svijest gledaoca podjednako interesira kako će ta potraga završiti, jer je u metafizičkoj dimenziji filmske pripovijesti odgovor na to pitanje u mnogome važniji i nepohodniji nego odgovor na pitanje ko ubija ljude u Sarajevu.

Durakovićevo autorsko umijeće ogleda se upravo u činjenici što je te dvije razine filmske priče isprepleo na način da su jedna od druge nerazdvojive. Kada otkrije identitet ubice, koji ga, doslovce, prati u stopu i tokom trajanja filmske fabule čini jednim od osumnjičenika, Sado istovremeno otkriva istinu o trajnosti i poroznosti vlastitog identiteta. 

Potraga za ubicom na drugoj razini semiotičke interpretacije pretvara se u identitetsku potragu, koja se završava bez jasnog odgovora na najjednostavnije pitanje; ko sam ja, ili ko je Sado, čime je postignut efekat interpretacijski „otvorenog kraja“, da se poslužimo jednim poznatim pojmom Umberta Eca. 

Dakle, "Praznik praznine" je film koji je samo djelomično završen, odnosno filmska priča ima svoj fabularni završetak, ali ono što se u svijesti gledaoca emanira kao poruka filma ostaje namjerno nedorečeno, nedovršeno i nezaokruženo...

Nastavak teksta čitajte ovdje.

(DEPO PORTAL/ad)