Pećina Orlovača predstavlja pravi speleološki dragulj dužine dva i po kilometra sa unikatnim nakitom. Nalazi se u Sumbulovcu kod Pala, a prigodnim programom uskoro će biti obilježeno 50 godina od kada je otkrivena.

- Obilježavanje značajnog jubileja – 50 godina od otkrića pećine Orlovača planirano je za kraj turističke sezone. Tom prilikom bit će organizovan prigodan program, u okviru kojeg će biti pozvani svi koji su dali doprinos otkriću i istraživanju ove značajne prirodne znamenitosti, kao i svi zaslužni pojedinci koji su u proteklim decenijama doprinijeli rastu i razvoju Speleološkog kompleksa „Pećina Orlovača“ – kaže Slavka Brezo, direktorica Kulturno-sportskog centra Pale koji brine o pećini Orlovača. 

Ulaz u pećinu Orlovača nalazi se na brdu, odnosno njenom podnožju, s tim što dužina turističke staze iznosi oko 600 metara. Pećina Orlovača otkrivena je 1975. godine i od tada spada u red najljepših pećinskih sistema u Bosni i Hercegovini. U njoj su i paleontološki ostaci kosti pećinskog medvjeda (ursus speleus) koji datiraju od prije 16.500 godina. 

Potpun pejzaž obogaćuju prekrasni salivi poput okamenjenih vodopada, koloritno dajući pećini savršen ambijentalni dizajn. Orlovača se nalazi blizu magistralnog puta za Sokolac kod mjesta Sumbulovac. Do 2002. godine bila je sakrivena od turista, a iste godine je urađeno drugo istraživanje i pećina je uređena za posjete. 

U neposrednoj blizini je izvorište rječice Sinjave, u čijoj pozadini se nalaze visoke stijene brda Orlovača (1056 m.n.v.) na kojoj se ističe pećinski otvor skoro 10.000 metara dugog istoimenog kaverznog sistema. Do sada istraženi dio pećine iznosi oko 2.500 metara, sa razvijenim formama i detaljima pećinskog nakita: stalagmitima, stalaktitima, pećinskim stubovima, draperijama, različitim salivima, halaktitima, aragonitima, koralnim nakitom i bigrenim kadicama.

- Pećina Orlovača je jedan od najljepših bisera koje je priroda stvorila. Pećinski nakit Orlovače je unikatan, u kojem se stalagmiti i stalaktiti smjenjuju sa fragmentima koralnog i aragonitnog nakita. Pećinski stubovi podsjećaju na antičke i renesansne dvorce i spomenike različitih boja. Sa čistom i netaknutom prirodom, te brojnim pećinskim ukrasima, Orlovača predstavlja izuzetnu speleološko-estetsku vrijednost. Veoma je značajna paleontološka i biogeografska destinacija sa endemskim vrstama koje se rijetko sreću. Tako značajna turističko-ekološka destinacija se kompletno dopunjuje sa turističkim potencijalima Olimpijskog kompleksa Jahorine i Trebevića i gradskog središta Pala. Nezaobilazno je mjesto za sve turiste, ljubitelje prirodnih ljepota, arheologe i druge istraživače. Upravo pronađeni paleontološki, oftalmološki, arheološki i fosilni nalazi govore da bi Orlovača mogla da postane interdisciplinarna naučno-nastavna baza. Tu prvenstveno mislimo na istraživanja iz oblasti geografije, geologije, speleologije, biologije, istorije, arheologije, etnologije i estetike. Posebno ističemo značaj Orlovače u okviru stručnih ekskurzija za studente i upoznavanja školske populacije sa značajem prirodnih rijetkosti – nastavlja Brezo. 

Najbrojniji stanovnici pećine su beskičmenjaci, prije svega iz klase Arthropoda (članonošci), među kojima dominira klasa Insecta (insekti). 

- Posebnu naučnu vrijednost ima endemska vrsta Charonites orlovacensis, koja je otkrivena upravo u ovoj pećini i ne postoji nigdje drugo u svijetu. Također, u pećini su evidentirane i dvije vrste slijepih miševa: mali potkovičar (Rhinolophus hipposideros) i mali mišouhi večernjak (Myotis blythii). Ove vrste predstavljaju važan dio pećinskog ekosistema i ukazuju na očuvanost uslova neophodnih za život ugroženih i strogo zaštićenih životinjskih vrsta – govori  direktorica Kulturno - sportskog centra Pale.

Istraživanja u okviru Speleološkog kompleksa „Pećina Orlovača“ planirana su i u narednim godinama, a bit će realizovana u skladu sa usvojenim strateškim dokumentom „Program upravljanja za period 2025–2027. godine“, koji je dostavljen na uvid Zavodu za zaštitu kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa Republike Srpske.

- Ovim programom predviđene su različite aktivnosti, kao što su nastavak speleoloških i geoloških istraživanja, monitoring stanja pećinskog ekosistema, istraživanje faune, mikroklime i vodenih tokova unutar pećine, kao i mjere unaprijeđenja zaštite i očuvanja prirodnih i kulturnih vrijednosti lokaliteta. Tačan iznos sredstava potrebnih za realizaciju istraživanja zavisi od obima i dinamike planiranih aktivnosti, a bit će definisan kroz godišnje planove implementacije i budžetske projekcije. Očekuje se da će se sredstva obezbjeđivati kombinacijom javnog finansiranja, kroz podršku nadležnih institucija, kao i putem aplikacija na relevantne fondove i projekte u oblasti zaštite životne sredine, kulturnog naslijeđa i naučno-istraživačkog rada. Cilj ovih istraživanja je bolje razumijevanje prirodnih procesa unutar pećine, kao i dalje razvijanje Orlovače kao održivog i naučno utemeljenog turističko-speleološkog odredišta. Sredstva za finansiranje aktivnosti vezanih za pećinu obezbjeđuju se iz budžeta Republike Srpske, iz budžeta jedinica lokalne samouprave na čijoj teritoriji se pećina nalazi, putem podrške Fonda za zaštitu životne sredine i energetsku efikasnost Republike Srpske, iz vlastitih prihoda ostvarenih kroz turizam i druge aktivnosti u okviru Speleološkog kompleksa, kao i iz drugih izvora u skladu sa Zakonom o zaštiti prirode Republike Srpske – ističe Brezo. 

Zainteresovanim su na raspolaganju različite kategorije ulaznica, prilagođene individualnim i grupnim dolascima.

- Pojedinačna ulaznica je 15 KM, grupna ulaznica (7–10 osoba) je 10 KM po osobi, a grupna posjeta posredstvom turističke agencije (7–10 osoba) je 8 KM po osobi. Za organizovane grupe djece do 10 godina ulaz je besplatan – kaže na kraju Slavka Brezo.

(DEPO PORTAL/ad)