Danas uzimamo zdravo za gotovo činjenicu da se stavovi crkvenih velikodostojnika mogu slobodno kritikovati, bez bojazni da će doći do kazne i odmazde, iako je ta sloboda krajnje novijeg datuma, kao i mnoge druge forme slobode govora, kako u našoj zemlji tako i na cijelom Starom kontinentu.

Kada izgovorimo riječ “inkvizicija” obično pomislimo na onu špansku, možda zahvaljujući Montiju Pajtonu, iako je to bila samo jedna od mnogih koje su u Rimokatoličkoj crkvi postojale između 12. i 19. stoleća. Šta više, čak su i neki katolički monarsi imali svoje sopstvene svjetovne inkvizicije, ali svima je cilj bio isti: da se pronađu, potisnu i kazne heretici koji su se drznuli da imaju drugačiji stav od onoga koji je zagovarala vjera.

Inkvizicija ima nekoliko značenja, prvi je sama “organizacija” (Kancelarija Svete inkvizicije, sada pod imenom Kongregacija za doktrinu vere), drugi je metodologija rada a treći su sama suđenja.

Sve je počelo, naravno, u srednjem vijeku, kada je rimokatolička crkva na evropskom zapadu bila snažnija od države i kada je imala vrhovni autoritet za određivanje ispravnog puta kojim treba da se hodi. Pored toga, motiv je bio i novac koji je tako legalno konfiskovao od onih koji su skrenuli sa puta, da ne budemo cinični i kažemo sa uma. Zvanično, počela je bulom pape Grgura IX, a svoj najstrašniji oblik dobila je u Španiji koja je vijekovima bila najvažniji stub i potpora rimskog biskupa.

Jedinstvenost suđenja koje je sprovodila “sveta” inkvizicija je u tome što su optuženi morali da svjedoče i nisu imali prava na advokata niti na bilo kakvu pomoć sa strane. Ako bi odbili da govore, inkvizitor bi ovo uzeo kao dokaz njihove krivice. Svako je mogao da svjedoči protiv optuženog, bilo da su to pripadnici njegove porodice, kriminalci ili drugi heretici, a on nije imao pravo da zna ko su ljudi koji ga optužuju. Optuženi obično nisu imali nikakve sopstvene svedoke, pošto bi onda i oni pali pod sumnju da su heretici. Takođe, nisu uvijek odmah obavještavani šta im se stavlja na teret.

Tribunal se obično sastojao od dva inkvizitora, sekretara i drugih članova. Počinjao je ediktom milosti nakon svete mise. Oni koji bi priznali svoj misaoni zločin bi izbjegli mučenja i brutalne kazne, ali su morali da prokažu druge heretike.

Čak iako je optuženi bio uhvaćen na djelu, inkvizitor je uvijek insistirao na tome da se iz njega izvuče priznanje o krivici, jer je smatrao da je njegova dužnost da čovjeka vrati vjeri. Ne samo što su bili obrazovaniji od svojih žrtava nego su bili i posebno obučeni da postavljaju zbunjujuća pitanja i da navode ljude na svoju vodenicu. Ljude koji su u najvećem broju slučajeva bili slabije pameti od svojih sudija. Ako ne bi htjeli da priznaju uprkos svemu mogli su godinama da leže u tamnicama sve dok se ne odluče na taj čin.

Papa Inoćentije IV je 1252. godine izdao bulu kojom je dozvolio mučenje kao način da se dođe do priznanja. Koja su to mučenja bila?

Prvo, da nešto razjasnimo: mučenje nije bilo kazna, kazna je bila nešto sasvim drugo. Neki inkvizitori su se koristili izgladnjivanjem svojim žrtava, tih nesrećnih ljudi, neki su ih specijalnim spravama primoravali na konzumaciju ogromnih količina vode ili drugih tečnosti (sjećate se drugog dela francuske komedije “Posjetioci”?), dok su neki pak koristili užareni ugalj, prislonjen na gole dijelove tela jeretika.

Ni jedna od ovih metoda nije međutim bila uvijek potpuno efikasna. Zato su se razvile druge.

Strapado je oblik mučenja u kome su ruke optuženog bile vezane iza njegovih leđa i za konopac zakačen za tavanicu, kako bi mogao da visi u vazduhu. Ovo je dovodilo do stravičnog bola i iščašenja ramena. Ako ne bi htio da popusti, onda su ga spuštali gore-dole, što je bol multiplicirano nekoliko stotina puta. Ako ni onda ne bi posustao, na noge su mu kačili nešto zbog čega bi otežao, pa bi bol bio još gori.

Vratina je bio još jedan poznati metod mučenja. Optuženom bi vezali ili okovali ruke i noge za valjke na oba kraja drvenog ili metalnog okvira; mučitelj bi tada počeo da vrti valjke povlačenjem ručke što je za sobom povlačilo okove ili konopac i time mrvilo kosti i ruke. Ako bi išao do kraja, inkvizitor je doslovno čupao ljudima ruke iz ramena.

Naravno, postojale su i druge, jednostavnije i staromodnije metode, kao što su mutilacija, zabadanje eksera u tijelo, i tome slično. Iako je mutilacija bila zabranjena, papa Aleksandar IV je 1256. godine donio ukaz kojim su inkvizitori mogli da očiste jedni druge od bilo kakvog zla koje su nanijeli tokom ovih sesija.

Ako bi na kraju optuženi iskreno priznao sve bilo bi mu oprošteno, ali je morao da se pokaje i to nošenjem velikog krsta ili odlaskom na hodočašće. Ako ne bi priznao, mogao je da bude osuđen na doživotnu robiju. Oni koji bi se vraćali u greh… Šta mislite, šta se dešavalo njima?

Spaljivanje je bilo dozvoljena forma izvršenja smrtne kazne, a jeretici koji bi umrli tokom mučenja bi bili iskopani iz zemlje, spaljeni i potom bačeni na smetlište. Najpoznatiji primjer spaljivanja svakako je Đordano Bruno, italijanski dominikanac, filozof, matematičar, pjesnik i astrolog, koji je zbog jeresi optužen i osuđen od strane inkvizicije 1593. godine. Na teret mu se stavljalo da je negirao Sveto Trojstvo, Kristovo božanstvo, Marijinu čednost i transupstancijaciju. Spaljen je 1600. godine.

Međutim, postoje i mnoge zablude i pretjerivanja u vezi sa ovim. Istraživanje je pokazalo da je u Španiji svega jedan promil od 40.000 ljudi koji je prošao kroz inkviziciju spaljen. Ukupan broj spaljenih vještica u Španiji, Portugaliji i Italiji je 99, od 125.000 ukupnih suđenja. Navodno, neke su čak i spasili od sekularnih vlasti koje su ih htjele mrtvima.

(telegraf.rs/DEPO PORTAL/BLIN MAGAZIN/dh)